همزمان با روی کار آمدن رضاخان در ایران، جمهوری وایمار در آلمان که یک حکومت سوسیال دموکرات بود و مسلکی متفاوت با حکومت پهلوی داشت به قدرت رسید. با وجود تفاوت‌های اساسی روش زمامداری کشور بین دو حکومت، آلمان برای تثبیت موقعیت خود در زمینه اقتصادی و سیاسی و فرهنگی به همکاری نزدیک با ایران پرداخت. آلمان نفت مورد نیاز خود را از شرکت نفت ایران-انگلیس تهیه می‌کرد و با موافقت شوروی خط کشتیرانی هامبورگ-انزلی به حمل و نقل کالا و مسافر می‌پرداخت و شرکت یونکرز محصولات پستی از باکو تا انزلی و تهران را جابجا می‌کرد. در این دوره آلمان در بخش نظامی و ساخت چند کارخانه اسلحه و مهمات‌سازی نیز به ایران مشارکت‌هایی می‌داد. در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۰۷ (۱۷ فوریه ۱۹۲۹) سه موافقتنامه:عهدنامه دوستی، قرارداد اقامت و توافق‌نامه بازرگانی و گمرکی به امضا رسید. در سال ۱۹۳۲ آلمان با در اختیار داشتن ۸ درصد از تجارت خارجی ایران، مقام چهارم را بعد از شوروی، انگلیس و ترکیه کسب کرد.

از پایان جنگ جهانی دوم 67 سال می گذرد. این جنگ بزرگ و خانمان سوز سرتاسر گیتی را فرا گرفت و از نقطه نظر گستردگی و تلفات و خشونت در تاریخ بی همتاست. آلمان نازی به عنوان یکی از بزرگترین قدرت های تاریخ و آن روزگار، به رهبری آدلف هیتلر با پیروزی های پر شتاب و رعدآسا همگان را مبهوت خود ساخته و به وحشت انداخته بود و می رفت تا دنیا را فتح کند. اما علل شکست هیتلر با وجود پیشرفت های خیره کننده اش چه بود؟

کارشناسان و تاریخ نویسان علل گوناگونی را برای شکست هیتلر برشمرده اند که در اینجا به بخشی از آن اشاره می کنیم.

 حمله شتابزده به اتحاد شوروی:

از این اقدام به عنوان یکی از بزرگترین اشتباهات هیتلر یاد می شود. پس از فتح اروپا یگانه دشمن هیتلر انگلستان بود. هیتلر قصد جنگ دریایی با انگلیس و نابودی آن را داشت اما تصمیم گرفت در شرق به شوروی حمله کند و با دستیابی به کشورهای تحت سلطه انگلیس در جنوب کشور شوروی، هم حکومت کمونیستی شوروی را سرنگون کند و به فضای حیاتی آلمانی ها بیفزاید , هم دست انگلیس را از منابع نفت کوتاه نماید. این تهاجم بزرگ بسیار جسورانه بود. اتحاد شوروی به رهبری دیکتاتور بیرحمش ژوزف استالین، با آلمان پیمان اتحاد داشت. به طوری که لهستان را به دو قسمت بین خود تقسیم کرده بودند. از طرفی بریتانیا و آمریکا دشمن کمونیست بودند. به نظر می رسید حمله به روسیه آن هم در یک جبهه چند هزار کیلومتری با شرایط فوق کار احمقانه ای باشد اما اسنادی بعد از جنگ بدست آمد که نشان داد استالین نیز مانند هیتلر در فکر خیانت بوده است. شوروی ولع زیادی برای بلعیدن متصرفات هیتلر در اروپای شرقی داشت. مدارک نشان می دهند که استالین در تدارک حمله به آلمان نازی بوده است. آرایش نظامی تهاجمی نیروهای روسی در مرز آلمان ماه ها فبل از جنگ موید این موضوع است. اما به هرحال تهاجم آلمان به شوروی، انگلستان و آمریکا را مجبور کرد به دشمن خود، شوروی، یاری رسانند.

عدم تصرف مسکو و حرکت به سمت جنوب شوروی:

باید گفت هیتلر در 6 ماه اول جنگ به خوبی از عهده شوروی برآمد. حمله ی برق آسا و همه جانبه ارتش قدرتمند نازی نیروهای شوروی را تار و مار کرد. هنگامی که نیروهای آلمانی به نزدیکی مسکو رسیدند سران شوروی چنان خطری احساس کردند که تصمیم به انتقال پایتخت به شرق شوروی نمودند اما استراتژی هیتلر در تعلل برای تصرف مسکو و حمله به سمت کشت زارها و منابع نفتی جنوب شوروی باعث شد با فرارسیدن زمستان نیروهای آلمانی زمین گیر شوند.

ورود به جنگ با ایالات متحده آمریکا:

آلمان با حمله ژاپن به نیروهای آمریکایی در اقیانوس آرام به شدت مخالف بود. هیتلر می دانست که ورود آمریکا به جنگ کفه ترازوی قدرت را به نفع دشمنانش سنگین خواهد کرد. اگرچه نیروهای آمریکایی کمابیش رفتار خصمانه علیه آلمان داشتند اما رویارویی تمام عیاری با آلمانی ها نداشتند تا اینکه ژاپن در حرکتی احساسی به پایگاه آمریکا در اقیانوس آرام حمله کرد و آلمان ناخواسته با آمریکا وارد جنگ شد. در اقیانوس اگرچه زیردریایی های آلمانی در آغاز این رویارویی موفق بودند اما در دراز مدت آمریکا غالب شد.

 ضعف راداری و سیاست های غلط هوایی:

سیستم رادار هوایی آلمان در مقایسه با انگلستان از ضعف عمده برخوردار بود. این باعث می شد تلفات نیروی هوایی آلمان در حملات بالا باشد. در ابتدا سیاست نیروی هوایی آلمان نابودی رادار ها و ضربه زدن به نیروی هوایی بریتانیا در کنار دیگر ماموریت ها بود اما به یکباره با سیاست غلط “گورینگ” فرمانده نیروی هوایی آلمان حملات به سمت شهر ها و مناطق مسکونی کشیده شد. هدف از این کار ایجاد وحشت و فشار روانی بر دولت بریتانیا بود. اما در این فاصله نیروی هوایی بریتانیا از کاهش فشار بر خود استفاده کرد و به مرور به برتری هوایی دست یافت. همچنین تلفات بالای آلمانی ها نیروی هوایی را فلج کرد.

دستورات و فرماندهی تحمیلی هیتلر در جبهه ها:

آدولف هیتلر اصرار داشت که چند هزار کیلومتر جبهه را شخصا فرماندهی کند. این اقدام از طرفی آزادی رای فرماندهان جبهه ها را محدود می کرد و از طرفی بعضا با دستورات غلط و نابه جا سربازان را به کشتن می داد. از جمله این اقدامات عدم انعطاف پذیری در هنگام حمله و دفاع و جلوگیری از عقب نشینی بود. هیتلر معتقد بود یک سرباز آلمانی نباید عقب نشینی کند. این اقدام باعث نابودی چند لشکر چند صد هزار نفری شد.

 سرمای کشنده روسیه و عدم پیش بینی صحیح:

از آنجا که آلمانی ها پیش بینی فتح سریع روسیه را کرده بودند از پیش بینی تدارکات کافی برای سرمای روسیه باز ماندند. این اقدام به شدت در افول قدرت آلمانی ها در جنگ شوروی و بر باد رفتن افسانه شکست ناپذیری آنها موثر بود.

عدم دسترسی به مواد خام کافی و نفت:

آلمان بر خلاف دشمنانش به منابع کافی دسترسی نداشت. آن ها حتی بنزین کافی برای سوخت هواپیماهای خود نداشتند. این مساله به خصوص در پایان جنگ برای آلمان بسیار آزار دهنده بود

ترجمه:مبین رضوانی پور 

Translated by: mobin rezvanipour